Batxilergoko ikaslea nintzenean, Filosofiako irakasleak harritu egiten gintuen bitxiak iruditzen zitzaizkigun filosofo ezagunen hipotesi batzuekin, baina, seguru asko, zentzu osoa zuten haientzako eta haien garaietan. Teoria horietako bat Leibnitzena zen. Jainkoaren existentzia eta gaizkiaren arazoa uztartzeko asmotan, bizi garen mundua izan zitekeen onena dela azaldu zuen. Leibnitzeko teodizeako altuerak alde batera utzita, nire aldetik ausardia handiz eta umore apur batekin, lau euskal alderdi nagusiek lortu berri duten hezkuntza akordioa ahalik eta akordio onena dela esatera ausartzen naiz.

Ez da txantxa bakarrik. Jakina, ez dut uste ontologikoki askoz akordio hoberik posible izango ez zenik, baina giza gorabeheren eremura jaitsita, uste dut posible denaren muga urratu dela. Pozik ez daudenei zera gogorarazi nahi nieke:

• Nondik gatozen: azken hamarkadetan ez da ezer garrantzitsurik gertatu egitura-aldaketa sakonei dagokienez, 1993ko EEPLtik.
• Herrialde txikia gara, baina oso konplexua osaketa soziologikoan eta identitateetan.
• Indarren korrelazioa dena dela. Begiratu parlamentu-arkuari eta haren konposizioari, ñabardurekin errepikatzen den argazkia. Euskal gizartea aurrerakoia da balio liberaletan, baina kontserbadorea gizarte-gaietan.
• Nahiz eta lan handia egin den, Eskola Ituna sortzeko prozesuak ez du ibilbide-orririk izan, eta horrek azaltzen du zenbat jira eta bira egin dituen.
• Amaierara arte esparruari buruz eztabaidatu da legearen esparrua ote zen eta horretarako oinarri teorikoak nahikoak ote ziren edo itun bat bilatzen ote zen, eta horrek zehaztapena eskatzen zuen. In extremis, itunaren dimentsioa salbatu da.
• Hilabete falta zenean, zirriborro bakarra zegoen, anbiguoa, eta horrek gaitzespen orokorra eragin zuen (Jaurlaritzako bazkide batena barne), eta oso zaila zen zuzenketak egitea, eta, zuzendu arren, ez zuen bermerik eskaintzen.
• Herrialdearen akordioaren azken emaitza (Legebiltzarraren % 90), hamabost egun falta zirenean, Gobernuaren akordioan geratzeko arriskua egon zen.
• Alderdiak, oro har, koadro espezializatuetatik umezurtz daude, hezkuntza-politikako proposamenak elikatzeko; horregatik, askotan eslogan ideologizatuei buruzko eztabaida da nagusi.
• Denbora igaro den arren, dena presaka eta zehaztasun tekniko gutxirekin konpondu da.

Baldintza horiekin zaila zen askoz harago joatea. Hori bai, atxikimendu oso zabala izan da, 92-93an eman ez zena, eta beste herri-akordio batzuen aitzindaria izan beharko luke. Horretan egungo Hezkuntza Sailaren eta alderdietako negoziatzaile batzuen meritua aitortu behar da. Baina ez dut galdera bat ezkutatu nahi: hobea izan behar al zuen Akordiaoak? Erantzuna bakoitzaren iguripen eta asmo ideologikoen araberakoa izango da. Badira proposamen batzuk errealitatetik hain kanpo kokatzen direnak, non ezin diren akordio baterako eremu komunean sartu, orain behintzat. Eta horretaz ari gara: adosteaz. Hala eta guztiz ere, onartu beharra dago Hitzarmenak ahultasun eta angelu itsu asko dituela. Jarraian horietako batzuk aipatuko ditut:

• Kontu formala da, edukiari ere eragiten dion arren: azken produktuak ez du testu batek izan behar duen koherentzia galdagarririk ere, eta batzuek eta besteek jarritako adabakiak ikusten dira. Jarduketa Plana, azken atal gisa geratu dena, ez dago behar bezala lotuta Akordioaren oinarriekin. Horri esker, gainera, hainbat interpretazio egin daitezke aktore sinatzaileen artean.
• Gaizki konponduta geratu den gai nagusia hizkuntzarena da. Desadostasuna hitzartzea erabaki zitekeen, edo geroagoko jarduera bat egitea desadosatanunak hitzatzeko, baina totum revolutum bat aukeratu da, nork bere opilari ikatza.
  • Lehen Hezkuntza eta Bigarren Hezkuntza amaitzean, hurrenez hurren, B1 eta B2 hizkuntza ofizialetan lortzeaz hitz egiten da, eta, aldi berean, 1982ko araudiaren antzeko esamoldeak erabiltzen dira, hots, bi hizkuntzen maila nahikoa lortzea.
  • Esparru eleaniztuna proposatzen da, definizioz eta hizkuntzalariek ulertzen dutenarekin bat etorriz, ikaskuntzak hainbat hizkuntzatan bideratuko direla esan nahi duena. Baina, dirudienez, hau ez da laugarren eredua, ezta aurrekoak ordezkatuko dituen berriak ere. Nola uztartuko da esparru eleanitz hori egungo araudia eta egungo hizkuntza-ereduen esparrua aldatu gabe? Zer esan nahi du praktikan?
  • Ikastetxeen Hizkuntza Proiektuan jartzen da konfiantza. Tresna hori nahitaezkoa da ikastetxe publikoentzat aspaldidanik. Hizkuntza Proiektuak kontuan hartu beharko du zein eremu soziolinguistikotan dagoen. Batzuek diote horrek malgutasuna esakatzen duela helburuak lortzeko, eta beste batzuek euskarazko murgiltze-ereduaren sinonimoa dela.
  • Ez dago, ezta ere, DBHko 2. mailan euskarazko gaitasunaren hasierako maila gainditzen ez duen D ereduko ikasleen ehuneko handiarekin gertatzen ari denari buruzko diagnostikorik. Batzuentzat hizkuntza politika malgutasunerantz birplanteatu behar den seinale da, beste batzuentzat lokomotorari egur gehiago botatzea da irtenbidea.
• Anbiguotasun interpretagarriaren beste elementu bat euskal hezkuntza zerbitzua da: 6 aldiz agertzen da letra xehez, 4 aldiz letra larriz eta bitan publikoaren izenlagunarekin. Ez dira ortografia-akatsak presagatik, kontzeptu horri buruzko eztabaiden isla baizik. Batzuek testutik kenduko zuten, LOMLOEn onartzeko eragozpenik izan ez bazuten ere. Beste batzuek ikusi nahi izan dute —barne hartzen dut— kontzeptuaren egokitasuna birplanteatzeko zer ikastetxek jaso behar duten finantzaketa eta zeinek ez, funtzionamenduaren eskakizun publikoak betetzearen arabera. Beste batzuek, azkenik, lehen fasea ikusten dute sare publiko bateratu baterantz. Baina, azken kasu horretan ere, testua eskuan hartuta, ez da zilegi esatea herri bat plaza publikorik gabe gera daitekeela eta hezkuntza-arreta itunpeko kooperatiba pribatu baten bidez bete daitekeela. Hori ez dator bat ez Akordioaren espirituarekin ez letrarekin, dokumentuak etorkizuneko apustua egiten baitu Eskola Publikoaren alde. (Ikus printzipioen lehen paragrafoa eta 22, 23, 27 neurriak). 34. neurriak Haurreskolen eskaintza unibertsala eta doakoa jasotzen badu, gauza bera egin behar da Eskola Publikoarentzat.
• Itunak planifikatzeko hurrengo seiurtekoa berritzearekin batera onartu da Akordioa. Horrek neurri batzuen sekuentzia logikoa nahasten du, eta, horregatik, lehenik eta behin, argi eta garbi jarri behar da irakaskuntzaren kostuei edo gizarte-intereseko ikastetxe batek bete behar dituen parametro publikoak (batzuk dagoeneko aurreratu dira testuan), eta, ondoren, ikusi behar da zein ikastetxek eskura dezaketen finantzaketa eta zeintzuk geratu beharko liratekeen kanpoan. Ez luke lehenengo finantzaketak etorri behar, eta gero betetzeak. Hala ere, gauzak aldi berean gertatu behar direnez, arriskutsua iruditzen zait. Horregatik sinatzaile guztiak berehala jarri behar dira itunei eta plangintzari buruzko dekretuen eta hurrengo seiurtekoaren aginduaren berritzearen edukiaren gainean, Bilduk eta Elkarrekin Podemosek adierazi bezala, Akordioaren edukia eskuan hartuta hitzarmen unibertsalari amaiera emango zaion jakiteko. Itunaren bilakaerarako funtsezko gaiak dira.
• Aurrekoari lotuta dagoen beste elementu bat, konpondu ez dena, zera da: itunak aniztasunaren arretarekin lotutako konpromisoekin lotzen badira, zer gertatuko da hirien kanpoaldean dauden ISEK handiko ikastetxe horiekin, garraioan doazen ikasleekin osatuak? norekin “heterogeneizatu” daitezke?
• Gai hezitzaileei buruzko atalean enuntziatuak baino daude, eta, beraz, logikoak dira hainbat kritika esaten dutenean irakasleen politiketan, adibidez, testua ez dela anbiziosoa izan.

Ez da gutxi esandakoa. Hala eta guztiz ere, uste dut Akordioa abiapuntu egokia dela honako arrazoi hauengatik:

• Akordio bat lortu da, eta horrek zehaztasun eta eraldaketa-gaitasun handiagoa dakar. Ez gara itxita geratu legea oinarritzeko hezkuntza-literaturako testu orokor baten esparruan.
• Aurrekoagatik, lehen zirriborroa osatzea lortu da, denboran zehar hedatu behar den garapen programatiko batekin, jarraitu eta ebaluatu daitezkeen jarduketekin.
• Akordioaren garapena ez da Hezkuntza Sailaren esku bakarrik geratzen; izan ere, testutik kanpo geratu den arren, lau alderdi sinatzaileek aparteko dokumentu batean adostu dute Akordioaren garapeneko erantzunkidetasuna. Herri-akordioak herri-garapena eskatzen du.
• Segregazioaren aurkako borrokan sartuta geratu dira “Eskola Inklusiboa” LHEko neurri guztiak, 2018an Legebiltzarrean atzera bota zinerak, eta beste asko.
• Akordioaren letra betetzen bada, 93. urtean Eskola Publikoak hobetzeko eta zabaltzeko hasitako bidean sakontzen du, sistemaren eskola-aukera hegemoniko bihurtuz. Seiurteko bikoitz honetan instalazio hobeetan indartuta atera behar da, bere ordezkaritzan, bere perimetroa zabaltzean, plantillak finkatzean eta ikasleen banaketa hobean.
• Titulartasunaren garrantzia gutxietsi gabe, akordioaren garapenak banaketa-lerro argi bat markatzeko aukera ematen du ikastetxe inklusiboen eta segregatzaileen artean. Akordioak bere egin du “interes sozialeko ikastetxeen” kontzeptua, eta horien profila zehatzago definitu behar da, diru publikoa baitago jokoan. Akordioaren garapenak hitzarmena unibertsalaren amaiera ekarrik beharko luke.
• Konpromisoak generikoak dira hezkuntza-ataletan. Hala ere, heldulekuak utzi dira curriculumaren, berrikuntzaren, hezkuntza-lidergoaren eta irakasleen arloetan politika ausartagoak garatu ahal izateko.

Laburbilduz, Akordioak zehaztasun falta, anbiguotasun-eremuak eta, beraz, interpretatzeko moduko elementuak nabariak eduki arren, nahiko euskarriak eskaintzen ditu euskal hezkuntzan ziklo berri bat hasteko. Gorago esan dudan bezala, testua abiapuntu egokitzat jo daiteke.

Hala ere, akordioak azkenean baloratzen dira edukiak garatzeko gaitasuna erakusten badute. Horrek aurkakoei edo sinatzaileei arrazoia emango die. Dena den, esango nuke garrantzitsua dela erditzean hainbeste sufritu duen “umetxo” honi aukera ematea, eta estrategikoki ez dirudi zentzuzkoa denik Akordioaren egileei iraintzea eta Akordioa bera gaitzestea, osotasunari egindako zuzenketa moduko batekin. Horregatik, zenbait eragiletan agertzen ari diren irakurketa kritiko legitimoak onartuz eta ulertuz, dei egingo nuke, kanpoko presioa egiteaz gain, hurbilen sentitzen diren alderdiei aholkularitza teknikoa ematen lagun dezaten, potentzialtasunak zapuztu ez daitezen, baizik eta zehaztu eta gara daitezen.

Hau hasi besterik ez da egin.

OHARRA: AGUR BLOG HONETAN. Gogoeta honekin amaiera emango diot azken urteotan blog honetan euskal hezkuntza politikari buruz argitaratu dudan hausnarketa-zikloari. Eskerrik asko jarraipena egin didazuen guztioi. Zuengan, irakurle maiteok, baita desadostasunetan ere, uneoro ulermena eta errespetua aurkitu ditut. Itxaropenerako garaia zabaltzen da, ez ezkortasunerako. Aukera leihoa deitzen duten hori zabaltzen da. Kritikoak izateari eta ideiak tinko defendatzeari utzi gabe, gai izan gaitezen zubiak eraikitzeko aniztasunarekin, positiboak izateko argilunetan, eta aukerak ikusteko, baita okerrenean ere.  

Besarkada bat.